Bugün, bir süredir farklı şekillerde ifade edilmesine rağmen pek de anlaşıldığını düşünmediğim “swap”ın en basit tarifinden başlayıp, iki ülke merkez bankası arasında kurulan swap mekanizmasının nasıl işlediğine dair süreci örneklem yolu ile sizlere anlatmaya çalışacağım.

Swap kelime anlamı olarak "değiş tokuş etmek, takas etmek, değiştirmek" gibi anlamlara gelmektedir. Swap; Emanet para alışverişi yapmaktır. İki tarafın belirli bir zaman dilimi içinde bir varlık ya da yükümlülüğe bağlı olan farklı faiz ödemelerini veya döviz cinsini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesidir diye tanımlanabilmektedir. Örneğin bende 68 TL var sizde de 10 Dolar var, ben sizden para talep ediyorum; siz bana 10 Dolar veriyorsunuz, ben de size 68 TL veriyorum. 3 ay sonra sizler ve ben bir kullanım faizi ödeyerek paraları birbirimize geri veriyoruz. Talep eden taraf ki burada benim; size göre daha yüksek bir faiz ödüyorum. Basit anlatımla bu olaya Swap diyoruz.

İlk modern para swapı; 1982 yılında Dünya Bankası ve IBM arasında gerçekleştirilmiş ve sabit faizli Alman Markı ve İsviçre Frank’ı borçlarının Dünya Bankası’ndan sağlanan ABD Dolar borcu ile swap edilmesini içermiştir.

Bir süredir gündemimizde olan ve hükümetin üzerinde çalıştığı ve görüşmelerine devam ettiği yerel para ticaretini teşvik etmek için merkez bankaları arasında kurulan swap mekanizması nasıl işliyor; firmaların dolara ihtiyacı olmadan ticaret yapılabiliyor mu, bir örnek üzerinde görelim:

Örnek; 9 Mayıs 2020 tarihli olsun; bu tarihte 1 Türk Lirası = 1 Çin Yuanı. (şuanda da çok yakın bir değerde); Çin’deki bankanın uygulayacağı faiz oranı toplam % 4. Vade maksimum 1 yıl.

Swap anlaşması sonrasında Çin Merkez Bankası Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası hesabına 100 Yuan yatırır; TCMB’de Çin Merkez Bankası hesabına 100 TL yatırır (1 TL = 1 Yuan); bu işlem sonrasında TCMB’nin dış varlıkları artmış olur.

Türkiye’deki Abc Dış Ticaret A.Ş’nin Çin’den ithalat yapmak istemesi üzerine; bankanın talebi ile TCMB Türk ithalatçı firmasının bankası örneğin Vakıfbank’a 100 Yuan kredi kullandırır. Böylece Vakıfbank’ın Çin’deki muhabir bankasının mevcudu 100 Yuan artmış olur.

Vakıfbank aldığı 100 Yuan ile Abc firmasına 100 Yuan kredi açar ve Çin’deki 100 Yuan muhabir banka bakiyesi ile Çin’deki ihracatçıya ödeme yapar. TCMB; Çin’den yüzde 4 ile para almıştı. Vakıfbank’da Abc firmasına yüzde 5 faiz uyguladığını varsayalım.

Çin’deki ihracatçı alacağını Yuan olarak alır, Türkiye’deki Abc firması ise Yuan borçlanır. Böylelikle Abc firmasının dolar ihtiyacı azalır ama Yuan borcu artar. Kredinin vadesi geldiğinde Abc ödeme yapmak için bankadan 105 Yuan alır ve borcunun anaparası ve faizini kapatır.

Vakıfbank TCMB’ye olan borcunu ödemek için 104 Yuanı; Çin’deki muhabir bankasından alır. Çin’deki muhabir bankanın Türkiye’deki mevduat hesabı 104 TL olarak kredilendirilir.

Vakıfbank; Çin’deki muhabir banka mevcudundan TCMB’ye olan borcunu kapatır. TCMB’nin Çin Merkez Bankası’ndaki mevduat hesabı tekrar artar ve Çin Merkez Bankası’na olan faiz borcunu öder.

Yerel para ticaretini teşvik için oluşturulan mekanizmada ithalat için dolar ihtiyacı azalırken Yuan borç artar. Yuan borcumuzu geri ödediğimizde ise; Çin’deki muhabir bankanın elinde Türk Lirası kalır. Çin’e ihracatımız 2019 yılı sonu itibari ile 2,58 Milyar Dolar; ithalatımız ise 18,5 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. Ticaret dengede olsa Çin’deki muhabir banka elindeki Türk Lirasını ticaret süreci içerisinde rahatlıkla kullanabilirdi. Açık verildiğinden Çin’deki muhabir banka TL’yi tutmak istemez ise elindeki TL ile bir başka döviz veya Dolar alacaktır. Yine TL olarak Dolar’a olan ilgi devam edecektir.

Burada en önemli konular şunlardır; Swap’a konu paraların dolara ve karşılıklı olarak kendi aralarında oynaklıklarının fazla olmaması ve iki ülke ticaretinin dengeli olması sistemin sürekliğini sağlayacaktır.

Güzel bir hafta olsun…