“Hiçbir şirket sadece kurucularına güvenemez. On yıl boyunca bu yerine geçme planını çok fazla düşündüm ve hazırlık yaptım. Bu geçiş, Alibaba’nın bireylere dayanan bir şirketten, bir organizasyonel mükemmeliyet sistemi ve yetenek geliştirme kültürü üzerine kurulu bir şirkete, bir sonraki kurumsal yönetişim seviyesine adım attığını göstermektedir.” Jack Ma

ABD eski Kara Kuvvetleri Komutanı General Gordon R. Sullivan; “Görevimiz, bizden sonra örgüte önderlik edecek insanları yetiştirmektir ve buna, örgütlerimizin gelecekte yansıtmasını istediğimiz değerleri özümsetmekle başlarız.” der.

Uluslararası literatürde “Otobüs Senaryosu” ve 4 Aralık 2013 tarihinde Boğaziçi Üniversitesi’nde Uluslararası Ticaret Bölümü lisans son sınıf öğrencilerinin “Uluslararası Yönetim” adlı dersinde yapmış olduğum bir konuşmam üzerine bir yazımdır.

2-3 Haziran 2018 tarihlerinde İstanbul Ülker Stadyumu Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Spor Kompleksi’nde gerçekleştirilen Fenerbahçe Spor Kulübü Seçimli Olağan Genel Kurulu sonucunda Fenerbahçe Spor Kulübü’nün 37. Başkanı Ali Yıldırım Koç seçilerek 5 Haziran Salı günü mazbatasını aldı. Genel Kurul’un ilk günü Fenerbahçe yeni başkan adayı Ali Koç, Fenerbahçe’nin seçimli kongresinde konuşmasında ikinci kez kürsüye geldiğinde mevcut başkan ve yeniden başkan adayı olan Aziz Yıldırım ile arasında çok ilginç bir diyalog yaşandı. 

Ali Koç; “Sayın başkan Allah korusun, size bir şey olsa yarın bir otobüs çarpsa, Allah korusun bu camiayı sizden başka koruyacak kimse yok mu?” diye bir soru sordu.

Aziz Yıldırım ise oturduğu yerden kendisine “Bana neden otobüs çarpsın?” der. 

Ali Koç ise: “Başkan o lafın gelişi ‘niye bana otobüs çarpsın’ peki araba çarpsın diyelim. Allah korusun.” der. (https://www.sporx.com/tv/futbol-spor-toto-super-lig-fenerbahce-ali-koc-ve-aziz-yildirim-arasinda-otobus-diyaloguSXTVQ98922SXQ )

Haziran sıcağında bir hafta sonunda stadyumda oy kullanacak olan yirmi binin üzerinde kongre üyelerinin, ekranlarının başında milyonlarca taraftarın ve haber izleyenlerin gözleri önünde cereyan eden herkesin şaşırdığı bu sıradışı diyaloğa ve duyduğum bu ilginç soruya aslında hiç yabancı değilim!

Bu diyalog ve sorudan tam beş sene önce üniversitelerde motivasyon, girişimcilik ve iş dünyası üzerine yapmış olduğum davetli konuşmalarımdan birinde hayatımda ilk kez üniversite konuşmacı olduğum Boğaziçi Üniversitesi’nde 4 Aralık 2013 tarihinde Uluslararası Ticaret Bölümü lisans son sınıf öğrencilerinin “Uluslararası Yönetim” adlı derse misafir hoca olmuştum. Yüzlerce maddelik konu başlıklarından ve sayfalarca karalama notlarımdan oluşan kara kaplı defterimden alıntı çok özel başlıklardan seçtiğim konuşmam sırasında öğrencilere sınıfta ders sonunda soru cevap bölümünde aile şirketleri olan bir öğrencinin aile şirketleri ve kurumsallaşma hususunda bir sorusu üzerine konuşma notlarım arasında da yer alan Otobüs Senaryosu’ndan kısaca bahsederek “Kurumda üst düzey yönetimden birisi aniden vefat eder, veya tepe yönetimin başına bir şey gelirse ya da görevinden istifa eder ayrılır ise kendisinin yerine kim geçecek ve liderliği ve sorumluluğu kim devralacak. Kim işin başına geçecek?” diye öğrencilere sorarak konuyu irdelemiştik. 

Bu konuşmamdan yine tam beş yıl sonra Hürriyet gazetesi ekonomi köşe yazarı Vahap Munyar’ın 8 Nisan 2018 tarihli ‘Sen ölürsen işinin başına kim geçecek’ başlıklı bir köşe yazısında da ilgili vaka çalışması örneğime birebir benzer bir haber yayımlandı. 1957’de Alanya’da kurulan Hacıince Et’in Konya’da 41 milyon dolarlık yatırıma başladığı günlerde Hacıince Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Hacıince, ABD’ye, McDonald’s merkezine gitti. McDonald’s’ın tedarikçilerle ilgili biriminin başındaki yönetici Hacıince’ye sordu:

Diyelim ki Türkiye’deki McDonald’s ile köfte tedariği konusunda anlaştınız. Siz ölünce işinizi kim yönetecek? Bunu bize anlatır mısınız?

Hacıince şaşırır ve “Beyefendi, henüz 39 yaşındayım” der. 

Yönetici ise şu yanıtı vermiş: “Biz işbirliklerine uzun vadeli bakarız. İşimizi şansa bırakmayız. İşbirliği yaptığımız şirketlerin geleceğini de sorgularız.”

Hacıince, 3-11 yaşlarında olan iki oğlunu adres gösterir ve “Oğullarım işin başına geçer.” der. 

Yönetici ısrarla sürdürür: “Oğlunuzun biri ünlü avukat, diğeri ünlü mimar olursa işlerinizin başına geçer mi? Onları şimdiden sizin işlere yönlendirmenin formülünü bulmalısınız. Size yardımcı olacağız.”

Türkiye’ye dönünce bir pedagog aradı, Hacıince anlam veremez ve “Benim pedagog arayışım yoktu.” der. 

Yanıt üzerine ise durumu anlar: arayan “Beni size McDonald’s yönlendirdi.” der.

Pedagog başta aile bireyleriyle sohbet etti, formülü ortaya koyar: “Babanız torunlarına rol model olacak. Çocuklarınızı eğlenceli yöntemlerle, oyunla hayvan çiftliğinde zaman geçirmeye yönlendirin.”

Hacıince’nin aklına evdeki oyuncaklar gelir ve “Oyuncakları çiftliğe yığarım. Bundan sonra orada oynarlar.” der. 

Pedagog şu öneriyi yapar: “Çocuklara bir Midilli at alın. Ata binme isteği, çocuklarınızın ayağını çiftliğe alıştırır.” 

Ahmet Hacıince, bu öyküyü Capital-Ekonomist dergilerinin düzenlediği “Uludağ Ekonomi Zirvesi”ndeki sohbetimizde anlatır ve “7 bin 500 liraya aldığım Midilli işe yaradı. Çocuklar her fırsatta çiftlikte zaman geçirmek istiyor.”

Ardından şu mesajı verir; “McDonald’s yöneticisi bana yekten, ‘Sen ölürsen ne olacak?’ diye sorunca çok bozuldum. Ancak, yönlendirmeleri sonrası haklı olduklarını anladım.” der. ( https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/vahap-munyar/sen-olursen-isinin-basina-kim-gececek-40797964 )

Yönetim gurusu Peter F. Drucker; “Liderlik kabiliyetleri karar verirken ve sorumluluk alırken gelişir.” der. 

E-ticaret devi Alibaba şirketinin kurucusu Jack Ma, Davos’taki Dünya Ekonomik Forumu’nda “Benden daha zeki insanları işe alırım. 4-5 yıl sonra patronum olabilecek kişileri çalıştırırım. Olumlu bakan ve asla vazgeçmeyen insanlardan hoşlanırım.” dedi. ( https://www.fortuneturkey.com/jack-mabenden-daha-akilli-insanlari-ise-alirim ). 

Alibaba ve son 10 yıldır kendisinden sonra ne olacağını tasarlayan bir lider olan Jack Ma, Alibaba’nın 19. yıldönümünde 10 Eylül 2018 tarihinde müşterilerine, çalışanlarına ve hissedarlarına hitaben bir mektup sundu. Alibaba Group Holding Limited (NYSE: BABA) Yönetim Kurulu Başkanı Değiştirme Planını Açıkladı. Bir yıl sonra, yani Alibaba’nın 20. yıldönümüne denk gelen 10 Eylül 2019'da, CEO’su Daniel Zhang’ın, Alibaba Group yönetim kurulu başkanı olarak Jack Ma’nın yerine geçeceğini açıkladı. Ma, başkanlığın Zhang’a sorunsuz geçişini sağlamak için önümüzdeki 12 ay boyunca şirketin yönetim kurulu başkanı olmaya devam edecek. Ma, mevcut durumunu 2020 yılında yıllık genel kurul toplantısına kadar, Alibaba Group'un yönetim kurulu üyesi olarak sürdürecektir.  

Sıfırdan başlayıp Çin’in en zengin adamı haline gelen Jack Ma’nın kaleme aldığı mektubunda ifade ettiği bazı önemli cümleler ise; “On yıl boyunca bu yerine geçme planını çok fazla düşündüm ve hazırlık yaptım. Bu geçiş, Alibaba’nın bireylere dayanan bir şirketten, bir organizasyonel mükemmeliyet sistemi ve yetenek geliştirme kültürü üzerine kurulu bir şirkete, bir sonraki kurumsal yönetişim seviyesine adım attığını göstermektedir. Alibaba 1999 yılında kurulduğunda, amacımız Çin ve dünyayı gururlandırabilecek ve 102 yıl sürecek üç yüzyıla dayanabilecek bir şirket kurmaktı. Ancak, hepimiz kimsenin 102 yıl boyunca şirkette kalamayacağını biliyorduk. Sürdürülebilir bir Alibaba, güçlü yönetişim, kültür merkezli felsefe ve yetenek geliştirmede tutarlılık üzerine inşa edilmelidir. Hiçbir şirket sadece kurucularına güvenemez. Bütün insanlar arasında bunu en çok ben bilmeliyim. Kişinin yeteneği ve enerjisi üzerindeki fiziksel sınırlar nedeniyle, hiç kimse başkan ve CEO’nun sorumluluklarını sonsuza kadar üstlenemez. 10 yıl önce kendimize bu soruyu sorduk - Jack Ma şirketi bıraktıktan sonra nasıl sürdürülebilir bir büyüme elde edilebilirdi? Kurumsal liderlik ardışıklık sorununu çözmenin tek yolunun, tutarlı bir yetenek ve halefler geliştirmek için eşsiz bir kültüre ve mekanizmalara dayalı bir yönetişim sistemi geliştirmek olduğuna inanıyoruz. Son 10 yıldır bu malzemeler üzerinde çalışmaya devam ettik. Öğretmen olarak eğitildim ve elde ettiğim şeyle son derece gurur duyuyorum. Öğretmenler her zaman öğrencilerinin onları aşmasını istemektedir, bu yüzden kendim ve şirket için yapmam gereken sorumluluk, daha genç, daha yetenekli insanların liderlik rollerini üstlenmelerine izin vermektir, böylece görevimiz olan “her yerde iş yapılmasını kolaylaştırmak”'ı üstlenebilirler. Dünyadaki küçük işletmelere, genç insanlara ve kadınlara yardım etmek için bu görevi yerine getirmek benim tutkumdur. Bu ilk günden bizim tek amacımız değildi, fakat bu fırsata sahip olduğum için kendimi kutsanmış hissediyorum. Alibaba sadece iş ölçeğimiz ya da başarılarımız dolayısıyla inanılmaz değil. Alibaba ile ilgili en iyi şey, ortak bir misyon ve vizyon altında bir araya gelmemiz. Ortaklık sistemimiz, eşsiz kültürümüz ve yetenekli ekibimiz, şirketimizin mirası için güçlü bir temel oluşturdu. Aslında, CEO’nun sorumluluklarını 2013 yılında teslim ettiğimden beri, şirket bu kurumsal içeriklerin arkasında beş yıl boyunca sorunsuz bir şekilde çalışıyor. Geliştirdiğimiz ortaklık sistemi, iyi yönetişim ve sürdürülebilirlik için yaratıcı bir çözümdür, çünkü büyük ölçekli şirketlerinin karşılaştığı bazı zorlukları aşmaktadır: sürekli inovasyon, liderlik arzı, hesap verebilirlik ve kültürel devamlılık. Yıllar geçtikçe, yönetim modelimizi yineleyerek, sistemler ve bireyler arasındaki doğru dengeyi denedik ve geliştirdik. Sadece bireylere güvenmek veya körü körüne bir sistemi takip etmek sorunlarımızı çözmeyecektir. Uzun vadeli sürdürülebilir büyüme elde etmek için sistem, insanlar ve kültür arasında doğru dengeye ihtiyacınız var. Ortaklık sistemimizin ve kültürümüzü koruma çabalarımızın zamanla müşterilerin, çalışanların ve hissedarların sevgi ve desteğini kazanacağına olan güvenim tam. Şirketin 1999 yılında kuruluşundan bu yana, Alibaba’nın geleceğinin “geleceğin yetenekleri”ne bağlı olması ve bunu yönetimde yerine geçirme planlarında kullanmamız gerektiği görüşündeyiz. Yıllarca süren yoğun çalışmalardan sonra, bugünün Alibaba’sının kalite ve nicelik bakımından dünya çapında bir yetenek havuzu var. İçimdeki öğretmen, ekibimiz, liderliğimiz ve benzersiz misyon odaklı kültürümüzle ve Daniel Zhang gibi olağanüstü iş liderleri ve profesyonel yetenekler geliştirmeye devam etmemizle gurur duyuyor. Daniel 11 yıldır Alibaba Group ile birlikte. CEO olarak göreve geldiği günden beri, mükemmel yeteneğini, iş zekasını ve kararlı liderliğini göstermiştir. Sorumluluğu altında, Alibaba birbirini izleyen 13 çeyrek boyunca istikrarlı ve sürdürülebilir bir büyüme görmüştür. Analitik zekası benzersizdir, misyonumuzu ve vizyonumuzu çok önemser, tutkuyla sorumluluğu benimser ve yaratıcı iş modellerini yenilemeye ve test etmeye cesaret eder. Haklı olarak, Çin’in iş haberleri medyası ona 2018’de 1 numaralı CEO adını verdi. Bu nedenlerden dolayı, kendisi ve ekibi, müşterilerin, çalışanların ve hissedarların güvenini ve desteğini kazandı. Alibaba meşalesini Daniel ve ekibine aktarma sürecini başlatmak doğru zamanda doğru karardır, çünkü onlarla çalışmamdan dolayı hazır olduklarını biliyorum ve yeni nesil liderlerimize tam bir güven duyuyorum. Kendime gelince, takip edilecek birçok rüyam var. Beni tanıyanlar boşta oturmak istemediğimi bilirler. Alibaba Partnership’te kurucu ortak olarak rolümü sürdürmeyi ve partnership’in çalışmalarına katkıda bulunmayı planlıyorum. Eğitime geri dönmek istiyorum, ki bu beni oldukça heyecanlandırıyor, çünkü yapmayı çok seviyorum. Dünya büyük ve ben hala gencim, bu yüzden yeni şeyler denemek istiyorum - çünkü ya yeni hayaller gerçeğe dönüşürse?! Herkese söz verebileceğim tek şey şu: Alibaba asla Jack Ma’yla ilgili değildi, ama Jack Ma sonsuza kadar Alibaba’ya ait olacak.” (https://www.aa.com.tr/tr/p/duyurular/1002/alibaba-group-yonetim-kurulu-baskani-degistirme-planini-acikladi )  

Dünyanın ilk liderlik etütleri profesörü olan John Adair; “Liderlik pozisyon değil, aksiyondur.” der.