Türkiye'de ilk coronavirüs vakasının açıklamasının üzerinden geçen bir aylık süreç ülke ekonomisini de payına düşeni fazlasıyla aldı. Yüz binlerce işletme kepenk indirirken, milyonlarca kişi de ya işsiz kaldı ya da ücretsiz izne çıkarıldı. Döviz kurları ve altın fiyatlarında sert yükseliş görülürken, Merkez Bankası rezervleri ve vatandaşın harcamaları hızla azaldı. İşsizlik artarken, ihracat sert düştü. Borsada sert dalgalanmalar yaşanırken, kredi faizleri yükseldi. Türkiye Ekonomi Politikaları Vakfı (TEPAV) virüsü salgınından en çok etkilenecek sektörleri ortaya çıkardı. Prof. Fatih Özatay ve Prof. Güven Sak tarafından yapılan çalışmaya göre, virüsün 6 ay sürmesi halinde Türkiye ekonomisi yüzde 20, bir yıl sürmesi halinde yüzde 38 oranında küçülecek. Krizin bir yıl sürmesi durumunda en büyük kayıp turizm, lokanta ve oteller ile eğlence ve kültür sektörlerinde yaşanacak. Bu sektörlerden turizm geliri sıfıra inerken, lokanta ve oteller ile eğlence ve kültür sektörünün gelirleri yüzde 90 oranında azalacak.Aynı şekilde kamu ve özel sektör dahil tüm yatırım harcamaları yüzde 70 azalırken, ulaştırmada yüzde 65, mobilya, ev ekipmanları ile ev bakım ve onarımında yüzde 50, giyim ve ayakkabıda yüzde 40, alkollü içkiler ve tütünde yüzde 15, gıda ve alkolsüz içeceklerde yüzde 5 daralma olacak.Sağlık, haberleşme, konut, su, elektrik ve gaz sektörleri etkilenmezken yani büyüme ya da küçülme olmazken bir tek devletin tüketim harcamaları yüzde 20 oranında artacak. Virüs nedeniyle Türkiye'nin ihracatı yüzde 42, ithalatı yüzde 39 düzeyinde azalacak. TEPAV'ın çalışmasında salgınla birlikte küresel düzeyde yaşanan ekonomik sıkıntıların tek tek ülke bazında çözülemeyeceği, küresel düzeyde alınacak önlemlere ihtiyaç olduğu tespiti de yapıldı.

SALGIN 1 YIL SÜRERSE YILLIK KAYIP

Hal böyle olunca 10 Mart itibari ile Türkiye ekonomisinin bir aylık performansını mercek altına almadan geçemezdik. İşte Türkiye’nin ilk bir aylık coronavirüs karnesi.

-Dolar kuru 6,15’ten 6,80’e yükseldi.

10 Mart’ta 6,15 seviyesinde olan dolar kuru şimdilerde 6,70 seviyelerinde hareket ediyor olsa da 6,80’e kadar yükseldi. Döviz kurlarındaki yükseliş, ithal girdi maliyetlerini artırması ve yüksek döviz borç yükünü ağırlaştırması nedeniyle Türkiye ekonomisini zorluyor.

-Borsada önce sert düşüş ardından toparlanma

Salgın, tüm dünyada olduğu gibi Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksinde de sert dalgalanmalara neden oldu.10 Mart’ta 101 bin seviyelerinde olan BIST 100 endeksi, 23 Mart’ta 84 bin seviyelerine kadar geriledikten sonra toparlanma sürecine girdi. Ülkemizde ve dünyada meydana gelen bu toparlanmada en büyük etken, hükümetlerin açıkladığı mali ve finansal teşvik paketleri açıklaması oldu. Özellikle ABD Merkez Bankası’nın (Fed) para musluklarını görülmemiş düzeyde açması, küresel ölçekte hisse senedi piyasalarında hızlı yükselişler yaşandı. Ancak uzmanlar, salgın nedeniyle önümüzdeki süreçte tekrar sert düşüşler de görülebileceği uyarılarında bulunuyor.

-Merkez Bankası’nın rezervi bir ayda 18,3 Milyar dolar azaldı.

Dolar/TL kurundaki yükselişe paralel olarak, kamu bankaları kurdaki yükselişi sınırlamak için döviz satışı yaptı. Bu süreçte ise Merkez Bankası’nın (TCMB) rezervlerinde düşüş kaydedildi.6 Mart’ta 106,8 milyar dolar olan TCMB’nin brüt rezervi, 9 Nisan’da 88,5 milyar dolara kadar geriledi. Bu rakamın 31 milyar doları altın, 57 milyar doları döviz rezervinden oluşuyor.6 Mart’ta 37,1 milyar dolar olan TCMB’nin net rezervleri de (brüt rezervlerden bankaların TCMB’de zorunlu karşılık olarak tuttuğu dövizler çıkarıldığında elde ediliyor), 3 Nisan’da 27,1 milyar dolara geriledi. Sadece 27 Mart-3 Nisan haftasındaki gerileme 5,4 milyar dolara ulaştı.

- Altında rekor üstüne rekor

Kriz dönemlerinde yatırımcılar açısından “güvenli liman” olarak görülen altın, son bir ayda sert dalgalanmalar yaşasa da yine yatırımcısına kazandırdı.Uluslararası spot piyasada bir ons altının dolar cinsinden fiyatı, 10 Mart’ta 1649 dolarken, 11 Nisan’da bin 697 dolara yükseldi.Hem altının dolar cinsinden fiyatının artması hem de doların TL karşısında değer kazanmasıyla, gram altın fiyatı da 10 Mart’ta 326 TL iken bir ayın sonunda 363 TL’ye kadar yükseldi.

- Kartla harcamalarda düşüş

Alınan karantina önlemleri kapsamında milyonlarca yurttaş evlere kapanırken, tüketim harcamalarında da sert düşüş görüldü. TCMB verilerine göre, 28 Şubat-6 Mart döneminde 20,6 milyar TL olan banka ve kredi kartıyla yapılan toplam harcama tutarı, 27 Mart-3 Nisan döneminde yüzde 31,6’lık düşüşle 14,1 milyar TL’ye geriledi.Bu süreçte sadece market harcamaları arttı. 28 Şubat-6 Mart döneminde 3,7 milyar TL olan kartla yapılan toplam market ve alışveriş merkezi harcamaları, 27 Mart-3 Nisan döneminde 4,1 milyar TL oldu. Karantinanın ilk haftasında 13-20 Mart döneminde ise vatandaşların marketlere hücum etmesiyle market harcamaları 5,3 milyar TL ile tarihi rekor kırmıştı.

- Kayıtlı işsizlere 223 bin kişi daha eklendi.

Salgının etkili olduğu Mart ayında İşkur’a kayıtlı işsiz sayısı bir önceki aya göre 223 bin 323 kişi birden artarak 3 milyon 675 bine yükseldi. Bu rakam sadece İşkur aracılığı ile iş arayan insanlardaki artışı gösteriyor.

- Merkez Bankası faizleri düşürdü kredi faizleri yükseldi.

TCMB, politika faizini 17 Mart’ta 100 baz puan düşürerek yüzde 9,75 seviyesine çekti ancak bankaların kredi faizleri son bir ayda yükseldi.Bankaların ortalama ihtiyaç kredisi faizleri 6 Mart-3 Nisan döneminde 1,6 puanlık artışla yüzde 14,50'den yüzde 16,10'a yükseldi. Üstelik bu ortalama rakam, kamu bankalarının salgın nedeniyle başlattığı özel kampanyalardaki düşük oranlar da dikkate alınarak hesaplanıyor.

- İhracat yüzde 17,8 oranında geriledi

Ticaret Bakanlığı verilerine göre, Mart ayında ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17,8 düşüşle 13 milyar 426 milyon dolara geriledi.Mart’ta ithalat yüzde 3,13 artarak 18 milyar 821 milyon dolara yükselirken, dış ticaret açığı yüzde 181,8 artışla 5,4 milyar dolara sıçradı.Petrol fiyatlarındaki düşüşle Türkiye’nin toplam enerji ithalatı Mart’ta yüzde 27 azalarak 2,7 milyar dolara geriledi. Salgın nedeniyle ihracatta en büyük kayıp yüzde 44 ile Irak’ta yaşandı. Otomotiv ihracatı da yüzde 31 azaldı.

- Hazine’de bir ayda rekor açık

Şubat’ta 8,7 milyar TL olan Hazine'nin aylık nakit açığı, Mart’ta 40 milyar 445 milyon TL ile rekor kırdı. Bundan önceki en yüksek aylık nakit açığı, 36,8 milyar TL ile Aralık 2019'da verilmişti.Şubat'ta 87,3 milyar TL olan Hazine'nin toplam geliri, Mart'ta 53,9 milyar TL ile son iki yılın en düşük seviyesine geriledi.

-Benzin fiyatları düştü

Salgın döneminde Türkiye ekonomisi adına en iyi haberlerden biri, petrol fiyatlarındaki büyük düşüş oldu.1 Ocak’ta 66 dolar, 10 Mart’ta 37 dolar olan Brent tipi ham petrolün varil fiyatı, bir ara 22 dolara kadar geriledikten sonra petrol üreticisi ülkelerin arz kesintisi konusunda anlaşmalarıyla yükselse de bir aylık süreçte 31 dolar seviyesinde seyretti.