Profesör Daron Acemoğlu İstanbul'da doğmuş ve büyümüş   bir  Türkiye asıllı ABD yurttaşı.

Dünyanın en iyi 5 üniversitesinden biri Boston'da MIT'de öğretim üyesi ve Nobel İktisat ödülüne  yakın isimlerden biri.

Akademik bakışlarla dünyanın izini süren '' Project Syndicate'' de Prof. J. Robinson ile birlikte yazdığı ''rüşvet'' adlı makalesi dikkatimi çekti. Zira bu ülke Başkan Trump soruşturmasının odak ülkesi.

Dr. Acemoğlu,  doğu bloku çöküşü  sonrası kimseciklerin Ukrayna’nın çöküşe ve Polonya'nın  yükselişe  geçmesini  tahmin  etmediğini kaydediyor. Ukranya hem yetişkin insan gücünden hem de  doğal kaynaklardan yana  zengin. Polonya ise tersi.

O halde '' neden''?

Akademik ikili cevabını  şu kısa  tümceyle  vermekte :

-Kurumsal rüşvet...

Ukranya'da ''çöken'' bir rejimdi, ama çökerten halk değildi. Çökelen salt komünist elit  oldu. Yeni rejim adına  bir başka  ''kömünist elit''  yönetimi  ele  geçirdi.

Eski rejim gibi yenileri ''Değer  Kaybettiren ( Kemirici ) Kurum(lar)'' yaratmakta  gecikmedi, buysa halkın sadece  yoksullaşmasına  yol açtı.

''Değer  Kaybettiren Kurum ''kavramı Acemoğlu+Robinson ikilisinin oluşturduğu bir yeni kavram.Bununla  kurumsallaşmış  rüşveti kast ediyorlar.

''Kapsayıcı Kurumlar'' kavramı da onların. Bununla da büyümeye yol açan ve refah yaratan  kurumları anlatıyorlar. Bu kavram ''Ulusların Düşüşü''(Doğan yay,9.baskı)  başlıklı eserlerinin özünü oluşturur.

''Yatırımı Yönlendirme Kurulu'',''Alkolü İçme Saati Üst Kurulu'',''Kilise Çanlarını Ayarlama Enstitüsü''gibisinden,  adı ne olursa olsun yaratılan yapay kurumlar, toplumsal refahın bir elit grup tarafından sadece  emilmesine yol açar.Bununla kalmaz, yatırımların  artmasını önler. Çünkü bu kurumlar aynı zamanda yenilikçiliği de öldürür. Evet, belki  bu kurullar''sadaka'' nev'inden rüşveti önler, ama bu kez  çok daha  önemli  kurum bunu ikame eder :

-Bir  kurumsal  kültür olarak  rüşvet ve bunun  kurumsallaşması...

İş, Ukranya örneğinde olduğu gibi bir toplumsal kültür konumuna  geldiğinde,vatandaşın toplumsal güvenini dinamitler,kaynakların tahsisinde akli  olmayan kararlar çalışmaya başlar, piyasa dengesi  alt-üst olur.

Günümüz Ukranya toplumunda  aklınıza  gelecek  her şey, buna  bir üniversite  diploması edinimi de girer, bir alış-veriş konusudur.

Altını çizmeliyim:Bu alışverişin biçimine ve ederine  karar verenler, toplumdaki rantı da elde ederler.

Yanlış bir kanı, güçlü bir devlet ve etkin  bir yönetim sisteminin  bu ''kurumsallaşmış rüşvet''  ile  mücadelede yeterli olacağı.

En iyi örnek, Çin Komünist Parti( ÇKP) yönetiminin yıllar yılı süren ''resmi'' Rüşveti Önleme Kampanya'sıdır. Bu kampanya salt ÇKP içinde elitler içinde mücadelede bir kesimin ''rüşvet aldığı'' savıyla tasfiye edilmesinden ibarettir, öyle de kalacaktır.

Çin bu özelliğiyle salt rüşvet batağı içindeki bir ''meritokratik yönetim''dir. Eş-dost kapitalizmi ile ekonomik gelişme kucak kucağadır. Çin, rüşveti kültür olarak yaşattığı gibi, dünyanın ''en iyi'' parayı yıkama sistemine sahiptir.

Prof. Acemoğlu ve Prof. Robinson'a göre, rüşvetle mücadelede öncelikli koşul  ''sivil toplumun varlığı'.

Sivil toplumun varlığı görünürlüğü arttırıyor, yargıyı etkinleştiriyor, vatandaşın hukukun üstünlüğüne olan inancını sağlıyor.

Sosyalist izlenimli Doğu Bloku 'nun yıkılması sonrası Polonya'da  yaşananlar bunu andırıyor.

Ukranya ise bunun 180 derece zıddını yaşayan bir ülke.  Ukranya  bir sivil toplum varlığını oluşturmak yerine  salt  ''özelleştirme'' ve  ''piyasa reformu '' yaşadı, bunlarla yetindi.Yeni bir  oligarşi  doğdu ve  KGB anlayışı geldi.

Peki, sistemin yıkılışının 30.yılında şimdi  Ukranya'da bu  ''  kurumsallaşmış rüşvetin'' yok  edilmesi mümkün mü ?

Yazarlarımız bu soruya  ''evet'' cevabını veriyor. 2004-5'de bu ülkede yaşanan  '' Portakal Devrimi '' sonrası  2014 ''Maiden Devrimi''nde   Ukranya  toplumu dönüşüme hazır  olduğunu anlatıyor.

2019 ortamında Ukranya sivil toplumunun  ''ateşle imtihanı''Başkan Trump'ın görevden alınmasına neden olabilecek  konularda    ABD  yönetimi ile   işbirliği yapmaması.

Dr. Acemoğlu ve Dr. Robinson,1787 ABD Anayasa'sının   başlangıç hükümlerinde   devletin ancak   benzer düşüncede  ve eylemde  oydaşan yurttaşların varlığında  korunabileceğine  dikkat çekiyor.

ABD  Anayasası ile  kurulan bir '' demokrasi '' değil  salt bir  '' cumhuriyet '' dir.Kanlı bir iç savaşın üstüne oluşturulan barış ortamında yurttaşlar ABD'de demokrasiyi  sağlıyor.

Not :Ukranya,Dünya Saydamlık  Kurumu'nun  '' Global  Rüşvet Barometre ''sinin  verisiyle 100  tam not üstünden 32 alarak ''Yüksek Rüşvet  Hali'' yaşayan ülkeler grubu içinde yer alıyor,bununla 180 ülkeden oluşan  global liste içinde sondan 120’inci.